Đột quỵ xảy ra khi máu và oxy cung cấp cho não bị gián đoạn đột ngột, đây là bệnh lý cấp tính nguy hiểm, gây tử vong cao nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
Mỗi năm tại Việt Nam có đến khoảng 200.000 người bị đột quỵ. Khoảng 87% đột quỵ là đột quỵ do thiếu máu cục bộ, xảy ra khi có thứ gì đó ngăn cản lưu lượng máu đầy đủ qua động mạch não.
Bài viết này sẽ xem xét và phân loại các loại đột quỵ khác nhau. Cùng Yingnews tìm hiểu chi tiết về từng loại đột quỵ, các triệu chứng tiềm ẩn của từng loại và một số lựa chọn điều trị, cũng như nhận diện đột quỵ sớm.
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ là loại đột quỵ phổ biến nhất. Nó xảy ra khi một cục máu đông trong mạch máu cản trở lưu lượng máu đến não.
Cục máu đông di chuyển từ một khu vực khác của cơ thể đến một mạch máu trong não cũng có thể gây ra đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
Triệu chứng
Các triệu chứng của đột quỵ do thiếu máu cục bộ bao gồm:
- Tê đột ngột ở bất kỳ khu vực nào của cơ thể, khó cử động
- Tê liệt ở một bên của cơ thể
- Một bên mặt bị rủ xuống, không cân xứng, miệng méo
- Thay đổi thị lực, đặc biệt là chỉ một bên mắt
- Chóng mặt, hoang mang, đi lại khó khăn
- Đau đầu đột ngột, rất dữ dội mà không rõ nguyên nhân
Các yếu tố rủi ro
Bất kỳ ai cũng đều có thể bị đột quỵ do thiếu máu cục bộ, tuy nhiên một số nhóm nhất định sau đây sẽ có nguy cơ cao hơn. Bao gồm:
- Là nữ, vì nữ sống lâu hơn và do đó có khả năng sống đủ lâu để bị đột quỵ
- Bị viêm mạch, một loại viêm mạch máu
- Bị xơ vữa động mạch, đó là một điều kiện gây ra các mảng mỡ tích tụ trong các thành của động mạch
- Hút thuốc
- Uống nhiều rượu
- Không tập thể dục nhiều
- Trên 65 tuổi
- Bị rung tâm nhĩ (A-xơ), đó là một bệnh tim gây ra nhịp tim nhanh hoặc không đều
Cách điều trị
Hiện tại không có cách điều trị đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Thay vào đó, điều trị khẩn cấp tập trung vào việc loại bỏ cục máu đông và ngăn ngừa tổn thương não.
Phương pháp điều trị đầu tiên có xu hướng sử dụng chất kích hoạt plasminogen mô, hoặc alteplase. Điều trị thông qua một tĩnh mạch ở cánh tay có thể giúp nhanh chóng làm tan cục máu đông và cải thiện lưu lượng máu đến khu vực bị ảnh hưởng của não.
Trong một số tình huống, có thể cần phải phẫu thuật làm tan hoặc loại bỏ cục máu đông bằng cách sử dụng thủ thuật gọi là cắt bỏ huyết khối. Cắt bỏ huyết khối hoạt động tốt nhất khi bác sĩ phẫu thuật thực hiện nó trong vòng 6 giờ kể từ khi xuất hiện các triệu chứng đột quỵ. Tuy nhiên, phẫu thuật cắt bỏ huyết khối có thể cải thiện kết quả đến 24 giờ sau đột quỵ.
Để giúp một người lấy lại chức năng và đối phó với sự căng thẳng của đột quỵ, họ có thể cần một loạt các phương pháp điều trị hỗ trợ. Chúng có thể bao gồm:
- Trị liệu ngôn ngữ
- Trị liệu nghề nghiệp
- Vật lý trị liệu
- Tâm lý trị liệu
Bác sĩ cũng có thể khuyên bạn nên thực hiện một số thay đổi lối sống, chẳng hạn như áp dụng chế độ ăn ít chất béo hoặc tập thể dục thường xuyên hơn, để giảm nguy cơ bị đột quỵ lần nữa.
Đột quỵ nhỏ, thiếu máu não thoáng qua
Thiếu máu não thoáng qua (TIA), đôi khi được gọi là đột quỵ nhỏ, tương tự như đột quỵ do thiếu máu cục bộ ở chỗ nó tạm thời chặn lưu lượng máu đến não. Tuy nhiên, không giống như đột quỵ do thiếu máu cục bộ, các chuyên gia y tế không tin rằng TIA gây tổn thương não kéo dài.
Triệu chứng
TIA có thể gây ra các triệu chứng tương tự như đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Tuy nhiên, các triệu chứng có xu hướng ít nghiêm trọng hơn và chỉ kéo dài trong vài phút. Không giống như đột quỵ do thiếu máu cục bộ, TIA tự giải quyết, khi cục máu đông di chuyển đi hoặc tan biến.
Các yếu tố rủi ro
Các yếu tố rủi ro đối với TIA cũng giống như các yếu tố gây đột quỵ do thiếu máu cục bộ như:
- Độ tuổi cao
- Hút thuốc, uống bia rượu nhiều
- Ít vận động, tập thể dục
- Mắc các bệnh tim mạch
TIA có thể báo hiệu một cơn đột quỵ trong tương lai. Hãy nghiêm túc cảnh báo và điều trị nó.
Phòng ngừa
Một người bị TIA nên hỏi ý kiến bác sĩ về việc thay đổi lối sống, thuốc men và các lựa chọn điều trị khác có thể làm giảm nguy cơ bị đột quỵ do thiếu máu cục bộ trong tương lai.
Đột quỵ xuất huyết
Đột quỵ xuất huyết xảy ra khi mạch máu bị vỡ hoặc rò rỉ, gây chảy máu vào não. Máu tích tụ sẽ nén các mô não xung quanh.
Giống như các loại đột quỵ khác, đột quỵ xuất huyết có thể gây chết mô nhanh chóng.
Triệu chứng
Các triệu chứng của đột quỵ xuất huyết tương tự như đột quỵ do thiếu máu cục bộ bao gồm:
- Tê liệt
- Mất chức năng, đặc biệt là ở một bên của cơ thể
- Một bên mặt bị rủ xuống, không cân xứng, miệng méo
- Khó nói, lú lẫn hoặc khó hiểu
- Hoang mang mất ý thức
- Đau đầu dữ dội
- Co giật
Các yếu tố rủi ro
Hai nguyên nhân tiềm ẩn của đột quỵ xuất huyết là phình động mạch và dị dạng động mạch.
Chứng phình động mạch là một mạch máu phình to. Sự thay đổi về kích thước và hình dạng mạch máu này làm tăng nguy cơ vỡ, gây chảy máu.
Nhiều người bị phình động mạch không có triệu chứng và hầu hết chứng phình động mạch sẽ xuất hiện sau tuổi 40.
Chứng phình động mạch có thể là bẩm sinh hoặc di truyền, hoặc nó có thể phát triển do các yếu tố rủi ro. Các yếu tố rủi ro cho chứng phình động mạch bao gồm:
- Bị huyết áp cao
- Hút thuốc, uống nhiều rượu
- Sử dụng ma túy, chẳng hạn như cocaine
- Là nữ
- Bị chấn thương đầu
Mặt khác, dị dạng động mạch là một mạch máu bị biến dạng. Chỉ có khoảng 1% dân số có dị dạng động mạch. Hầu hết những người có dị dạng động mạch thường được sinh ra cùng với nó.
Các mạch máu biến dạng có thể vỡ hoặc chảy máu, gây ra đột quỵ xuất huyết.
Hiếm khi, đột quỵ xuất huyết có thể xảy ra do chấn thương mạch máu đột ngột, chẳng hạn như từ:
- Đòn roi
- Chấn thương đầu
Các báo cáo riêng biệt cho thấy phương pháp điều trị cổ chiropractic có thể gây chảy máu ở một số người. Trong những trường hợp này, có khả năng người đó có các yếu tố rủi ro tiềm ẩn, chẳng hạn như chứng phình động mạch.
Cách điều trị
Đôi khi, một chuyên gia y tế có thể phẫu thuật loại bỏ máu và sửa chữa mạch máu. Tuy nhiên, thường là cần thiết để quản lý đột quỵ xuất huyết với kiểm soát chất lỏng và theo dõi các tác động như co giật.
Để giảm nguy cơ tổn thương não, bác sĩ cũng có thể cho thuốc để kiểm soát huyết áp.
Các loại đột quỵ khác
Khi một chuyên gia y tế không thể xác định nguyên nhân gây ra sự gián đoạn lưu lượng máu đến não, họ gọi đó là một cơn đột quỵ “lâm sàng”.
Các triệu chứng của đột quỵ lâm sàng tương tự như các đột quỵ khác. Tuy nhiên, việc điều trị có thể khó khăn vì các bác sĩ không biết nguyên nhân gây ra chúng.
Vì lý do này, bác sĩ có thể thực hiện một loạt các xét nghiệm chẩn đoán. Họ cũng có thể đề nghị điều trị để giảm tổn thương não hoặc khuyên thực hiện một số thay đổi lối sống để giảm nguy cơ bị đột quỵ khác.
Một loại đột quỵ khác là đột quỵ não. Đây là một đột quỵ thiếu máu cục bộ hoặc xuất huyết xảy ra trong thân não.
Đột quỵ não thường gây ra các triệu chứng phức tạp và có thể khó chẩn đoán.
Một số triệu chứng của đột quỵ não bao gồm:
- Chóng mặt, hoang mang
- Tê liệt
- Khó đi
Hầu hết các cơn đột quỵ gây ra các triệu chứng ở một bên của cơ thể. Tuy nhiên, đột quỵ thân não có thể gây ra các triệu chứng ở cả hai bên của cơ thể. Trong một số trường hợp, chúng thậm chí có thể dẫn đến tê liệt toàn thân.
Điều trị đột quỵ não sẽ giống như đối với các cơn đột quỵ khác: loại bỏ cục máu đông hoặc cầm máu, tùy thuộc vào nguyên nhân có thể. Đột quỵ não cũng có thể ảnh hưởng đến hô hấp, vì vậy hỗ trợ hô hấp khẩn cấp cũng có thể cần thiết.
Nhận diện đột quỵ với quy tắc FAST
Các chuyên gia y tế khuyên bạn nên sử dụng quy tắc FAST trực tiếp để nhận biết và nhanh chóng can thiệp khi ai đó bị đột quỵ. FAST là viết tắt của:
- Face: một bên mặt bị rũ xuống, mất cân đối
- Arm: tay yếu có dấu hiệu liệt, không thể giơ tay
- Speech: khó nói, nói lắp hoặc không nói được
- Time: thời gian để tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp
Đột quỵ là bệnh lý nguy hiểm, phải bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt.
